DE  RUWE  BERK  (Betula Pendala Roth)   -  Witte berk of  Zilverberk

Uit: “Wilde Planten” door Jo van Rooij

Van oudsher speelt de berk een belangrijke rol in de overleve­ring van de Germanen en de slaven. In het Sanskriet komt de naam van de berk al voor, wat zou duiden op een Indo-Germaanse oorsprong. Er is ongetwijfeld enig verband tussen de naam berk en de oude Indische taalwortel Bharg. In het gotische Bairths komt de naam ook voor. Beide hebben de betekenis glanzend en licht, wat weer zou duiden op de lichtend zilveren kleur van de berkenbast. De bast van diverse berkensoorten, waarbij de Botilla Latifalia Kamarow, werd al in de 10e eeuw in China gebruikt als huamau-pi. Maar bij de Grieken en Romeinen schijnt de berk onbekend geweest te zijn. De Latijnse soort­naam Betula is afkomstig van het woord Batuare, wat slag of slaan betekent. Berkentwijgen gebruikten men vroeger als levensroe­de. De verjongende levenskracht van de berk werd door geseling met een berkenroede op de mens overgebracht. Tot op heden is deze methode nog in gebruik in Finland, waar men elkaar in een saunabad met berkentakken op de rug slaat. De naam pendula duidt op de doorbuigende lang hangende takken. De zachte berk en de Bentula Pubencens en de ruwe berk Bentule Pendula behoren tot de familie der Bentulaceae of wel berkach­tige. Ze zijn veelvuldig te gebruiken. Medicinaal gebruikt men de bloemen als wondhelend middel. Ook wordt er wijn van gemaakt. Men boort een gat in een boom waar veel berkenwater uitloopt. Men hangt er een emmer onder en van dat water wordt wijn gemaakt. Dat moet dan wel in de lente gebeuren. Van verse bladeren wordt een drank bereid vanwege zijn geneeskrachtige werking tegen waterzucht, reuma, aderverkalking en hoge bloeddruk. Daarvoor gebruikt men een afkooksel van 25 gram berkenblad op 1 liter water. Dit gedurende 5 minuten laten trekken en vervolgens 2 à 3 kopjes per dag opdrinken. Bij nier-, blaas- en galstenen drinkt men het 2x/daags gedurende 2 weken per maand op de nuchtere maag een half wijnglas berkensap. Ook werden er vroeger door de boeren bezems van gemaakt net als van heide. 

De standplaats

De ruwe en de zachte berk komt algemeen voor op vochtige plaatsen aan bosranden, heidevelden, duinpannen, lichte gemengde bossen en houtwallen, tot 200 mtr. boven zeeniveau. De berk houdt van zure ijzerhoudende grond. De zachte berk komt op hoge plaatsen meer voor dan de ruwe berk. Hier en daar op de Veluwe worden berkenbossen aangetroffen van zeer grote schoonheid die een fraaie afwisseling bieden met de aldaar overheersende naaldhoutbossen. 

De hoogte

Deze sierlijke boom die door de Slavische volkeren als een lieflijke, bevallige en beminnelijke jonkvrouw onder de bomen veel wordt bezongen, bijvoorbeeld door Russen en Finnen. Door ons nuchtere Nederlanders wordt de boom gezien als een boom die volop schaduw brengt, maar ook voldoende licht doorlaat om er onder te zitten. De boom bereikt een hoogte van 20 - 25 mtr. en kan de respectabe­le leeftijd van 70 - 80 jaar bereiken. 

De bloeitijd

De berk, een schoonheid van een boom, wordt vaak door bosbouwers het onkruid der bossen genoemd. In het vroege voorjaar bloeit hij sierlijk. Hij is al minstens 30 miljoen jaar geleden ontstaan en door alle eeuwen heen door de mensheid voor allerlei doeleinden gebruikt. De mannelij­ke bloeikatjes komen in de zomer te voorschijn en zijn gedu­rende de wintermaanden duidelijk te onderscheiden. Zij bloeien in maart/april. De minder vrouwelijke katjes daarentegen vertonen zich in het voorjaar en staan tijdens de bloei bij het ontluiken van de bladeren rechtop. In de nazomer zijn de vruchten rijp en vallen ze uiteen, waarbij de lichte gevleugelde zaadjes gemakkelijk door de wind worden verspreid om bij gunstige omstandigheden in het daarop volgend voorjaar elders te ontkiemen. 

Wat te voeren?

Van deze prachtige grote bomen kan men het zaad, de knoppen en de katjes, maar ook de takken voeren. Agaporniden kunnen het, net als de wilg als nestmateriaal gebruiken. 

De werkzame bestanddelen

De berk heeft vele medicinale voordelen voor mens en dier. Deze zijn te danken aan zijn saponiden, looistof, vluchtige olie, falvonoïde, bitterstoffen en glycocide.  

Welke vogels eten deze zaden?

Aan onze agaporniden geven we de twijgen om er hun nest mee te bouwen. Aan alle kromsnavels kunnen wij de uiters kleine nootvruchtjes geven. Bij grote parkieten kan men, liefst in het voorjaar, nooit genoeg berkentakken in de kooi brengen. Ze halen veel vitamine uit de knoppen en uit de bast. Uit de bast komen ook schadelijke stoffen maar het bezig zijn speelt hier ook een belangrijke rol. Zie maar eens hoe weinig tijd zij nodig hebben om de takken helemaal af te pluizen.